Autor: Jan Norwisz, stronę
wykonał: Marek Zaborowski, C FWIE 1999, Materiał
przygotowany przy wsparciu:
Analiza efektywności ekonomicznej przedsięwzięcia termomodernizacyjnego to efekt kilku kolejnych, standardowych kroków proceduralnych. W tym sensie ocena efektywności inwestycji jest sprawą bardzo prostą, istotnym jest przede wszystkim wiarygodność zebranych danych i zgodność oczekiwań z przyszłą rzeczywistością inwestycyjną.
Wyniki analizy nie dają odpowiedzi czy inwestycja skończy się sukcesem ekonomicznym. Określają jedynie wielkość kosztów, przy których można oczekiwać korzyści ekonomicznych po uruchomienia inwestycji. Określa się, co by było, gdyby działania przebiegały zgodnie z planem a rzeczywiste koszty nie przekraczałyby założonych wielkości, nie ma się jednak gwarancji, że wszystko przebiegnie tak jak przewidywano.
Postępowanie analityczne obejmuje kilka podstawowych etapów
Należy nadmienić, że opisując skutki podtrzymywania aktualnego sposobu użytkowania energii jak też przewidywanych skutków modernizacji tworzy się pewne projekcje przyszłości. Analityk wyobraża sobie, co nastąpi wskutek nie podjęcia inwestycji a co w przypadku jej uruchomienia. Na podstawie oceny technicznej istniejących rozwiązań przewiduje się np. czy eksploatowany kocioł zasilający w ciepło grzewcze budynek będzie wymagał remontu czy też przeciwnie; może być użytkowany jeszcze przez wiele lat nie sprawiając nadmiernych kłopotów. W przypadku analizy potrzeby docieplenia ścian zewnętrznych przedmiotem opinii eksperta jest stan elewacji budynku; czy np. w okresie najbliższych pięciu lat konieczne będzie jej odnowienie i poniesienie jednorazowych kosztów dodatkowych. Wprowadzenie ograniczeń dotyczących emisji do środowiska przyrodniczego spowoduje, że utrzymanie kotłowni opalanej węglem nie będzie dalej możliwe bez odsiarczania spalin lub zakupu droższego, lepszego jakościowo paliwa. W tych przypadkach utrzymywanie obecnego sposobu użytkowania energii oznaczać będzie konieczność wydatkowania w przewidywalnej przyszłości znacznych kwot na remonty czy ekstra wydatki ponad bieżące koszty operacyjne.
Ocena kosztów inwestycyjnych i przyszłych kosztów operacyjnych po uruchomieniu inwestycji termomodernizacyjnej obarczona jest jeszcze większą niepewnością. Wykorzystanie informacji o średnich cenach rynkowych może nie być adekwatne do rzeczywistości określonego inwestora. Procedury przetargowe na wykonanie projektu, dostawę części i realizację inwestycji mogą spowodować, że wartości te w rzeczywistości będą odbiegały, zazwyczaj "w dół" od wartości założonych. Wyliczone wskaźniki mogą nie potwierdzić się w praktyce operacyjnej.
Nie mniej, procedury rachunkowe, stosowane w analizie efektywności ekonomicznej pozwalają oszacować, jaka jest najbardziej prawdopodobna efektywność propozycji modernizacyjnej. Można tez wyliczyć, przy jakim poziomie kosztów inwestycyjnych będzie ona jeszcze generowała korzyść finansową. Pozwala to przejść od dywagacji na temat oszczędności energii do bardziej racjonalnej oceny możliwości obniżenia kosztów użytkowania obiektu, domu mieszkalnego, szkoły, linii technologicznej, samochodu itp. w wyniku zmiany sposobu (ilości) użytkowania energii.
Nie każde przedsięwzięcie, które prowadzi do oszczędności energii można uznać za pożądane działanie energooszczędne. Jeżeli koszt urządzenia nie zostanie spłacony poprzez oszczędności energii to sam fakt oszczędzania energii nie może wpłynąć na uznanie tej propozycji za energooszczędną. Łączny koszt inwestycji i corocznych nakładów operacyjnych po termomodernizacji musi być najniższy ze wszystkich możliwych innych wariantów rozwiązania problemu zaspokojenia potrzeb energetycznych. Celem działań energooszczędnych jest planowanie najmniejszych kosztów łącznych.
Ocena projektu termomodernizacyjnego rozumiana jako różnica dwóch stanów: aktualnego (utrzymania status quo) i po modernizacji budzi wątpliwość w przypadku analizy potrzeby termomodernizacji obiektów o znacznym stopniu wyeksploatowania (lub nie spełniających wymogów co do parametrów użytkowania). Budynki niedogrzanie czy stare, nie spełniające wymogów co do komfortu są tutaj przykładami. Często spotyka się wypowiedzi o niecelowości termomodernizacji tych obiektów, gdyż koszty inwestycyjne znacznie przekraczają przewidywane korzyści z obniżenia kosztów ogrzewania. To nieporozumienie wynika z braku jasności co rozumie się przez pojęcie inwestycji termomodernizacyjnej. Jeżeli obiekt nie spełnia wymogów zapewniających jego poprawne użytkowanie to właściciel staje przed pytaniem o dalszy sens użytkowania obiektu a nie termomodernizacji. Możliwe jest przywrócenie poprawnych funkcji użytkowych obiektu w wyniku podjęcia remontu restytucyjnego lub rezygnacja z dalszego jego wykorzystywania. Działania te nie mają jednak nic wspólnego z termomodernizacją, są jedynie skutkiem uświadomienia konieczności doprowadzenie do poprawnych warunków użytkowania obiektu.
Propozycja termomodernizacyjna oznacza potrzebę wydatkowania dodatkowych kwot inwestycyjnych, których skutkiem byłoby obniżenie wydatków operacyjnych poniżej danych dla rozwiązania o minimalnych nakładach inwestycyjnych. Termomodernizacja jako zadanie pojawi się, gdy przedmiotem analizy stanie się sposób przywracania właściwości użytkowych obiektu. W tym znaczeniu termomodernizacja jest działaniem "dobrowolnym" wychodzącym ponad odbudowę akceptowalnych warunków użytkowania obiektu. Przywrócenie warunków obiegu wody grzewczej zapewniającej utrzymanie normatywnej temperatury w danym obiekcie to jedno a zmiana warunków poboru czy dostawy ciepła w taki sposób aby spełnione były wymogi normatywne co do temperatury wewnątrz pomieszczeń lecz został obniżony poziom dostaw ciepła to drugie. W obu przypadkach zapewniony jest komfort cieplny wewnątrz budynku lecz przy różnych opłatach za użytkowanie ciepła. Koniecznym jest aby w po zmodernizowaniu koszty ogrzewania byłyby niższe niż w przypadku nie wdrożenia propozycji termomodernizacyjnej. O opłacalności inwestycji termomodernizacyjne można dyskutować jako o porównaniu "przewidywanych" stanów, gdzie obydwa pozwalają na spełnienie wymogów co do poprawnego użytkowania danego obiektu. Analiza ekonomiczna przedsięwzięcia termomodernizacyjnego oznacza pytanie czy inwestorowi opłaca się dodatkowy wydatek inwestycyjnych. Można by powiedzieć, że jest to zadanie wyznaczenia kosztu krańcowego zmniejszania poziomu dostaw energii do użytkownika końcowego. Przedmiotem porównania są koszty utrzymania status quo rozumiane jako koszty utrzymania funkcji użytkowych obiektu w obecnych warunkach normatywnych oraz kosztu inwestycyjnego i operacyjnego związanego z przebudową obiektu na taki, który zużywa mniej energii.
Znaczna dewastacja obiektu, istotna niezgodność parametrów użytkowych tych
obiektów z obowiązującymi obecnie wymogami normatywnymi i oczekiwaniami użytkowników
powoduje niecelowość odbudowy staromodnego rozwiązania. Stanem odniesienia byłoby
rozwiązanie możliwie bliskie istniejącemu, wymagające poniesienia najmniejszych
nakładów inwestycyjnych które jednak zapewniłoby warunki użytkowania zgodne
z obowiązującymi wymogami normatywnymi i prawnymi. W wielu przypadkach bardziej
uzasadniona jest raczej analiza kilku wzajemnie wykluczających się propozycji
rozwiązania zmodernizowanego systemu zaspokojenia potrzeb energetycznych, z których
każde ma uzasadnienie prawne i normatywne niż porównywanie termomodernizacji
z odtwarzaniem stanu normatywnego. Przedmiotem analizy jest wtedy wybór najlepszego
rozwiązania a nie poszukiwanie rozwiązania o kosztach mniejszych niż odbudowa
restytucyjna systemu. Milczącym założeniem jest tutaj konieczność stworzenia
nowoczesnego rozwiązania, bowiem potrzeba dalszego gospodarczego wykorzystywania obiektu
nie jest już przedmiotem dyskusji. Celem jest zapewnienie ogrzewania istniejącego
budynku a nie ewentualna rezygnacja z wykorzystania tego budynku dla potrzeb
mieszkaniowych. Użytkownik będzie zmuszony do poniesienia wydatków na ogrzewanie nawet
w takim przypadku, gdy będą one wyższe niż średnia w okolicy, gdy nie ma innej
efektywnej alternatywy zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych.
Wybierając jedno z rozwiązań jako rozwiązanie bazowe określa się w tym przypadku efektywność alternatywy bazowego rozwiązania wobec drugiego, o innych nakładach inwestycyjnych i operacyjnych. Z grupy tak utworzonych alternatyw za najlepsze należy uznać to rozwiązanie, gdzie wartości wskaźników efektywności ekonomicznej będą najbardziej optymalne. Zazwyczaj preferuje się rozwiązania charakteryzujące się najwyższą wartością NPV lub IRR. W przypadku, gdy żadna z alternatyw nie spełni wymogów granicznych takich jak dodatnia wartość NPV czy IRR większa od założonej granicznej, oznacza to, że rozwiązanie przyjęte za bazowe należy uznać za najlepsze.
Wyliczenie wartości rocznych różnic w kosztach użytkowania obiektu przed i po modernizacji nie musi wymagać wyznaczania wartości sumarycznych kosztów użytkowania obiektu. W wielu przypadkach, gdy sposób użytkowania obiektu nie ulega zmianie w wyniku termomodernizacji to różnica ta sprowadza się do różnicy kosztów związanych explicite z użytkowaniem ciepła. W tym przypadku można posługiwać się wyrażeniami różnicowymi przedstawionymi w poprzedniej części w postaci równania (7). W wielu przypadkach łatwiejsze intuicyjnie może być jednak posługiwanie się pełnymi kosztami użytkowania obiektu przed i po modernizacji. Nie ma to znaczenia dla wykonywanych obliczeń, gdyż zgodnie z poprzednimi uwagami, powtarzające się składniki kosztowe związane z danym obiektem np. koszt utrzymania kierownictwa czy zarządu przed i po termomodernizacji będzie taki sam a wynik odejmowania jest zawsze równy zero.
Ostatnim etapem przygotowania inwestycji termomodernizacyjnej jest decyzja. Stanowi ona prawo ale i obowiązek inwestora, nie zaś analityka ekonomicznego czy audytora energetycznego. Poza elementami ekonomicznymi istnieje bowiem jeszcze cały szereg innych przesłanek powodujących iż potencjalny inwestor będzie się skłaniał do takiej lub innej decyzji. Nie zawsze jest on w stanie sformułować swe obawy i wyartykułować potrzeby i oczekiwania. Wynik oceny ekonomicznej stanowi rachunkowy obraz przewidywanych skutków inwestycji termomodernizacyjne, inwestor ma jednak inne potrzeby niż tylko termomodernizacja. To jego pieniądze, jego wizja przyszłości i jego odpowiedzialność za skutki inwestycji i tylko on może podjąć poprawną decyzję, nawet gdyby decyzja taka wydawałaby się błędną z punktu widzenia audytora. Audytor jedynie pomaga w uświadomieniu aspektów ekonomicznych i jego działalność nie obejmuje całego spektrum działalności potencjalnego inwestora. Inwestor zna wyniki oceny audytorskiej lecz wie też coś jeszcze więcej o swych problemach Tak więc przekonanie audytora o błędności decyzji inwestora sprzecznej z jego opinią, może być błędne.
